Web Yazılıma Giriş ve Temel Kavramlar

İnternette gezinirken tıkladığınız her bağlantı, izlediğiniz her video ve okuduğunuz her makale aslında karmaşık bir sistemin sonucudur. Peki, bir web sitesi nasıl çalışır? Tarayıcınıza yazdığınız bir adres nasıl oluyor da sizi anında bir sayfaya yönlendiriyor? İşte bu soruların cevabı web yazılımının temelinde yatıyor. Bu yazıda, web dünyasının perde arkasına bir yolculuk yapacağız: Web yazılımın nasıl çalıştığını, frontend ve backend gibi temel kavramları ve bir web sitesinin nasıl hayata geçtiğini keşfedeceğiz. Eğer web dünyasına adım atmak istiyorsanız, ilk durak burası!

1. Web Yazılım Nedir? Nasıl Çalışır?

Web yazılımı, internette gezdiğimiz web sitelerini ve kullandığımız uygulamaları oluşturan bir sihirli araç gibidir. Tıpkı bir bina inşa etmek gibi, web yazılımı da internet üzerinde çalışan siteleri ve uygulamaları oluşturur.

Diyelim ki bir hikâye kitabı okumak istiyorsun. Ama bu kitap kütüphanede duruyor ve sen ona ulaşmak istiyorsun. Web yazılımı da aynı mantıkla çalışır: Bir web sitesine girmek istediğinde, o sitenin bilgileri bir sunucuda (kütüphane gibi) saklanır ve sen internet tarayıcınla ona ulaşabilirsin.

Şimdi web yazılımının nasıl çalıştığını, gerçek hayattan bir örnekle anlatalım. Bunu bir restoranda yemek siparişi vermeye benzetebiliriz.

Web Yazılımı Nasıl Çalışır? (Restoran Örneği)

Bir restoranda yemek siparişi verirken neler olur?

1. Müşteri (Kullanıcı - Client): Sen restorana gidersin ve bir yemek siparişi vermek istersin.

2. Garson (Tarayıcı - Browser): Siparişini mutfağa ileten garson, internet tarayıcılarına benzer. Web sitelerine gitmek istediğinde, tarayıcı (Chrome, Firefox, Safari vb.) bu isteği alır ve ilgili sunucuya (mutfağa) gönderir.

3. Mutfak (Sunucu - Server): Mutfak, siparişin (isteğin) geldiğini görür ve o yemeği hazırlamaya başlar. Bir web sitesi sunucusu da aynı şekilde senin istediğin bilgiyi işler ve hazırlar.

4. Buzdolabı ve Malzemeler (Veritabanı - Database): Mutfak, yemek yapmak için buzdolabındaki malzemelere (veritabanına) bakar. Web yazılımında da veritabanı, web sitelerinin bilgilerini saklar.

5. Garson Geri Getirir (Tarayıcı Sayfayı Gösterir): Yemek hazır olduğunda garson onu masaya getirir. Web sitesinde de tarayıcı, sunucudan gelen bilgileri sana göstererek bir web sayfasını oluşturur.

Bu sürecin sonunda, sen yemeğini yerken (web sitesini kullanırken), tüm bu aşamalar aslında saniyeler içinde gerçekleşir!

Web Yazılımı Olmasaydı Ne Olurdu?

Eğer web yazılımı olmasaydı, internet üzerinde hiçbir site olmazdı! Örneğin:

• YouTube gibi bir platformda video izleyemezdin.

• Google’da bir şey arattığında sonuçları göremezdin.

• Oyun sitelerine girip oyun oynayamazdın.

• Çevrim içi alışveriş yapamaz, bir kıyafet sipariş edemezdin.

Web yazılımı sayesinde, tüm bu işlemler bir araya gelerek interneti kullanmamızı sağlar. Tıpkı bir restoranın düzenli çalışmasını sağlayan mutfak, garsonlar ve malzemeler gibi, web yazılımı da tarayıcı, sunucu ve veritabanı gibi bileşenlerin birlikte çalışmasını gerektirir.

2. Frontend, Backend ve Full-Stack Kavramları

Web yazılımı tıpkı bir tiyatro sahnesine benzer. Bir tiyatro oyununda sahnede gördüğün oyuncular, ışıklar ve dekorlar varken, sahne arkasında ise yönetmenler, teknik ekip ve kostümcüler çalışır. İşte frontend (ön yüz) ve backend (arka yüz) de tam olarak böyle çalışır! Şimdi bunları daha iyi anlaman için günlük hayattan örneklerle açıklayalım.

Frontend (Ön Yüz Geliştirme) – Web Sitesinin Vitrini

Frontend, bir web sitesine girdiğinde gördüğün her şeydir:

• Yazılar

• Butonlar

• Renkler

• Resimler

• Animasyonlar

Bir pastaneye gittiğini düşün. Vitrinde pastalar, kurabiyeler ve tatlılar var. İşte frontend, pastanenin vitrini gibidir. Sen buraya bakarak beğendiğin pastayı seçersin.

Web sitelerinde de aynı şekilde, kullanıcıların gördüğü her şey frontend tarafından oluşturulur. Bu, üç temel teknolojiyle yapılır:

1. HTML (İskelet - Yapı): Web sitesinin iskeletini oluşturur. Bir pastanede pastaların rafları gibi düşünülebilir.

2. CSS (Görsellik - Stil): Web sitesinin görünümünü belirler. Yani pastanenin dekorasyonu, ışıkları ve süslemeleri gibi.

3. JavaScript (Hareket - Etkileşim): Web sitesine hareket katar. Örneğin, pastane vitrinindeki döner rafların veya açılır menülerin çalışmasını sağlar.

Örnek: Bir düğmeye tıkladığında menü açılıyorsa veya renk değişiyorsa, bu frontend’in işidir!

Backend (Arka Yüz Geliştirme) – Web Sitesinin Mutfağı

Frontend sadece görünen kısımken, backend tüm işlemleri yöneten kısımdır. Yani perdenin arkasındaki mutfaktır.

Bir pastanede sadece vitrini görmek yetmez. Peki, sipariş verdiğinde o pasta nasıl hazırlanıyor? İşte backend, mutfaktaki aşçıların siparişini hazırladığı kısımdır!

Backend, web sitesinin arka planda çalışan beyni gibidir. Kullanıcının yaptığı her işlemi işler ve doğru sonucu döndürür.

Backend’in temel bileşenleri:

1. Sunucu (Server): Kullanıcının isteğini alır ve işler. (Pastanenin mutfağı)

2. Veritabanı (Database): Bilgileri saklar. Örneğin, bir pastanenin stok listesi gibi düşünülebilir. Siparişin varsa, önce burada kontrol edilir. (Mutfaktaki malzeme dolabı)

3. Backend Programlama Dilleri: PHP, Python, Node.js, Java gibi diller backend işlemlerini yürütmek için kullanılır. (Aşçıların kullandığı tarifler ve malzemeler)

Örnek: Bir e-ticaret sitesinde "Sepete Ekle" butonuna bastığında, ürün gerçekten sepete ekleniyor mu? İşte bunu backend kontrol eder!

Full-Stack Geliştirici – Hem Vitrini Hem Mutfağı Yöneten Kişi

Bazı yazılımcılar sadece frontend (vitrin düzenleme), bazıları ise sadece backend (mutfakta yemek yapma) ile ilgilenirken, full-stack geliştirici her ikisini de yapabilen kişidir.

Bir full-stack geliştirici, hem vitrini (frontend) hem de mutfağı (backend) organize edebilen bir pastane sahibi gibidir!

• Kullanıcının web sitesini nasıl gördüğünü (frontend) tasarlar.

• Arka planda siparişlerin nasıl işlendiğini (backend) yönetir.

• Veritabanı ile bilgileri saklayıp gerektiğinde gösterir.

Örnek: Bir yemek siparişi uygulaması geliştiriyorsan, full-stack bir geliştirici olarak hem siparişin nasıl gösterileceğini tasarlamalı hem de bu siparişin mutfağa nasıl iletileceğini kodlamalısın!

3. Web Sitesi Nasıl Çalışır? (Sunucu, Tarayıcı, Hosting, Domain)

Bir web sitesinin çalışması bir mektubun postalanmasına çok benzer. Bir mektubu göndermek için bir adrese ihtiyacın vardır (domain), mektubu taşıyan bir postacı gerekir (tarayıcı), mektubun saklandığı bir posta kutusu olmalıdır (sunucu) ve tüm bunların güvenli bir şekilde çalışmasını sağlayan bir sistem gereklidir (hosting). Şimdi bu kavramları tek tek ele alalım.

1. Tarayıcı (Browser) – Web Sitesini Görmemizi Sağlayan Araç

Tarayıcı, internette gezinmek için kullandığımız bir yazılımdır. Google Chrome, Mozilla Firefox, Safari ve Microsoft Edge gibi programlar tarayıcıdır.

Günlük Hayattan Örnek:

Bir restorana gittiğinde, menüyü eline alıp ne yemek istediğini seçersin. İşte tarayıcı da internetin menüsü gibidir. İnternette gezinmek ve web sitelerini görmek için kullanılır.

Nasıl Çalışır?

1. Kullanıcı, tarayıcıya www.example.com gibi bir adres yazar.

2. Tarayıcı, bu adresin hangi sunucuya ait olduğunu bulur.

3. Sunucudan gelen bilgileri alır ve ekranda görüntüler.

Örnek:

Bir mağazadan kıyafet satın almak için internetten bir siteye giriyorsun. Tarayıcı, senin o siteyi görmeni ve kullanmanı sağlar.

2. Domain (Alan Adı) – Web Sitesinin Adresi

Domain, bir web sitesinin internet üzerindeki adıdır. Örneğin, google.com, facebook.com, amazon.com gibi adresler birer domain’dir.

Günlük Hayattan Örnek:

Bir restorana gitmek için adresini bilmen gerekir. Eğer restoranın adı "Lezzet Durağı" ise ve adresi lezzetduragi.com ise, sen bu adresi tarayıcıya yazarsın ve siteye ulaşırsın.

Domain Nasıl Çalışır?

1. Kullanıcı www.example.com yazdığında, internet bu ismin hangi sunucuya ait olduğunu bulur.

2. Tarayıcı, bu sunucuya bağlanarak bilgileri alır ve kullanıcıya gösterir.

Örnek:

Eğer bir web sitesinin gerçek adresi 192.168.1.1 gibi bir rakamsa, bunu hatırlamak zor olur. Domain sayesinde, uzun ve karmaşık IP adresleri yerine kolayca hatırlayabileceğin google.com gibi isimler kullanılır.

3. Sunucu (Server) – Web Sitesinin Depolandığı Bilgisayar

Sunucu, web sitesinin tüm dosyalarını, resimlerini, yazılarını ve verilerini saklayan güçlü bir bilgisayardır.

Günlük Hayattan Örnek:

Bir restoranın mutfağını düşün. Siparişler buraya gelir, aşçılar yemeği hazırlar ve sonra garsonlar (tarayıcı) yemeği müşteriye (kullanıcıya) sunar. İşte sunucu da, web sitesinin mutfağıdır.

Sunucu Nasıl Çalışır?

1. Kullanıcı bir web sitesine girmek istediğinde, tarayıcı bu isteği sunucuya yollar.

2. Sunucu, kullanıcının istediği sayfanın verilerini alır ve tarayıcıya gönderir.

3. Tarayıcı, bu bilgileri işleyerek kullanıcıya gösterir.

Örnek:

Bir haber sitesine girdiğinde, sunucu sana en güncel haberleri gösterir. Eğer bir e-ticaret sitesine girersen, sunucu sana ürünleri ve fiyatları yollar.

4. Hosting – Web Sitesinin Saklandığı Yer

Hosting, bir web sitesinin dosyalarının internet üzerinde depolandığı ve herkesin erişebildiği yerdir.

Günlük Hayattan Örnek:

Bir restoran açmak için bir mekâna ihtiyacın var. Eğer restoranın bir yeri yoksa, müşteriler gelip yemek yiyemez. İşte web siteleri için de bir "mekân" gerekir ve bu hosting sayesinde sağlanır.

Hosting Nasıl Çalışır?

1. Web sitesi dosyaları bir hosting firmasının sunucularına yüklenir.

2. Kullanıcılar domain adresini tarayıcıya yazdığında, hosting sunucuları devreye girer ve verileri kullanıcının ekranına gönderir.

Örnek:

Eğer bir blog sitesi açmak istiyorsan, yazılarını ve fotoğraflarını saklamak için bir hosting hizmetine ihtiyacın vardır. Hosting olmadan, siten internet üzerinde görünmez.

Web Sitesinin Çalışma Süreci – Bir Kullanıcı Siteye Girdiğinde Ne Olur?

Şimdi tüm bu bileşenlerin nasıl birlikte çalıştığını adım adım inceleyelim:

1-Kullanıcı, tarayıcısına bir web sitesi adresi (domain) yazar.

Örneğin, www.lezzetduragi.com

2-Tarayıcı, bu alan adının hangi sunucuya ait olduğunu öğrenmek için internette bir sorgu yapar.

Domain, hosting firmasının sunucusuna yönlendirilir.

3-Sunucu, web sitesinin dosyalarını tarayıcıya gönderir.

Resimler, yazılar ve butonlar yüklenir.

4-Tarayıcı, bu dosyaları işler ve ekranda görüntüler.

Kullanıcı, web sitesini görüp kullanmaya başlar.

Sonuç: Web’in Görünmez Sihri

Bir web sitesi, sunucuların güçlü işlem gücünden, tarayıcıların bilgiyi yorumlama yeteneğinden ve hosting ile domainin sağladığı erişilebilirlikten doğar. Siz tarayıcınıza bir adres yazıp "Enter" tuşuna bastığınızda, saniyeler içinde karmaşık işlemler gerçekleşir ve web sayfası ekranınıza yansır.

Dijital dünya, düşündüğümüzden çok daha organize ve sistematik çalışır. Tıpkı bir şehir gibi; yolları (internet bağlantısı), binaları (web siteleri) ve adresleri (alan adları) vardır. Siz sadece bir sokağa adım atarsınız, ancak arka planda trafik ışıkları, altyapı sistemleri ve haritalar sizi hedefinize ulaştırmak için çalışır.

Web’in bu büyüleyici düzenini anlamak, yalnızca teknolojiyle ilgilenenler için değil, herkes için önemli. Çünkü artık hepimiz dijital dünyanın bir parçasıyız.